Akçay, Pudra.com okuyucuları için; kadın ve erkeklerin, Türkiye’nin farklı bölgelerinde yaşayan insanların, politikacıların beden dili kullanım farklılığını, beden dilinin nasıl anlamlandırılabileceğini açıklıyor.
Yalan tespit uzmanı olmak için nasıl bir eğitim almak, ne gibi bir tecrübeye sahip olmak gerekir?
Yalan tespit etmenin bir okulu yoktur. Ancak bu konuda bazen kurslar düzenleniyor. Yurt içinde pek örneği görülmese de, yurt dışında oldukça fazla yalan tespit kursları var. Bunların bazıları internet üzerinden veriliyor. Mutlaka faydalıdırlar, ancak bu konunun geniş bir yelpazede ele alınmasını gerektirir.
Bir defa kişinin sözsüz iletişim konusuna vakıf olması gerekir. Bunun yanında sözlü ve yazılı ifadelerden yalan tespiti konusuna da hakim olması gerekir. Çünkü sızıntılar hem sözlü hem de sözsüz olarak gerçekleşir. Bunların ikisi ancak bir arada kıymetlidir. Ülkemizde yalan tespit eğitimleri yok ya da yetersiz. Bu konulardaki ipuçları hala Alan Pease’nin yıllar önce yazdığı ve ülkemizde yayınlanan “Beden Dili” kitabından alıntılar ile gerçekleştiriliyor. O nedenle, bu kurslardan çok, bu alanda yazılmış yetkin kitaplar incelenerek kişi kendisini geliştirebilir.
Benim bu anlamda 15 yıllık bir kolluk tecrübem var. Bunun yanı sıra Anadolu Üniversitesi İletişim Tasarım ve Yönetimi bölümünden aldığım master derecem var ve aynı bölümde doktora öğrencisiyim. Sözsüz iletişim ve yalan tespiti üzerine tez yazdım, pek çok makale yayınladım, bloğum var ve hala devam ediyorum.
Bu yıl içerisinde yayınlanan “Külahıma Anlat” isimli kitabım, sözsüz iletişim ve yalan tespiti üzerine yazılmış ülkemizdeki en kapsamlı akademik kaynaktır. Bunun yanında herkesin anlayabileceği bir dille yazılmıştır ve ilgili herkese hitap eder. Kitapta, kendi kolluk tecrübelerimi de paylaşarak, gerçek cinayet soruşturmalarında, şüphelilerin verebileceği sözsüz işaretleri de aktardım.
Son bölüm ise uluslararası alanda tanınmış uzmanların, kitabım için yazdıkları davetli makaleleri içeriyor. Bunların arasında emekli FBI ajanları ve iletişim uzmanları Joe Navarro, Mike Roche, Jack Schafer ile birlikte, ülkemizde de kitabı yayınlanan Carol Kinsey Goman var. Onların aktarımları ile okurlar uluslararası anlamda bu konuyu kavrayacaklardır.
Yine bir bölüm, iş görüşmelerinde beden dili kullanımına ayrıldı. Kitabı okuyan kişilerde hem sözsüz iletişim ve onun bir alt bölümü olan beden dili konularında ciddi bir farkındalık oluşuyor hem de yalan tespitinin ipuçları kavranıyor.
Nasıl bir işi vardır yalan tespit uzmanının?
Yalan tespitinin uygulama alanları çok geniş. Ancak burada hangi yalanları kastettiğimiz de çok önemli. Bir defa kastedilen beyaz yalanlar değildir. Yok yere edilen bir iltifat, kişinin kendi lehine uydurduğu basit bir çapkınlık hikayesi gibi durumlarda sızıntı neredeyse hiç gerçekleşmez.
Bahse konu yalanlar, kayıp ve kazançların yüksek olduğu, ciddi yalanlardır. Uyuşturucu kullanmakla suçlanan bir evlat, aldatma ile suçlanan bir eş, bir cinayet davası şüphelisi, bankada milyon lirayı zimmetine geçirmekle suçlanan bir banka çalışanı bu kapsama girer.
Bu örneklerdeki kazanç ve kayıplara dikkat edin. Kişi eğer karşısındakini ikna edebilirse, örneğin cinayetle suçlanmaktan kurtulur ve özgürlüğüne geri döner, ikna edemezse ömrünü hapiste geçirebilir. Kişi eğer eşini ikna edebilirse mutlu hayatına devam eder, edemezse ailesi paramparça olur ve yüklü tazminatlarla karşı karşıya kalır. Bunların sebep olduğu sızıntılar, ciddi sızıntılardır. Bu kişiler bu türden işlerde görevlendirilebilir ya da bireyler günlük hayatlarında bu türden yalanlara karşı becerilerini kullanabilirler.
Beden dili neden önemlidir?
Beden dilini “sözsüz iletişim” terimi ile değiştirmek daha doğru olacak. İnsanlar çevreleri ile iletişim kurarken sözlü ve sözsüz iletişim biçimlerini bir arada kullanırlar. Hayvanlar ise tamamen sözsüz iletişim metotları ile anlaşır ve çevrelerine mesaj verirler.
Doğduğumuz anda, hatta anne karnında sözsüz iletişim kurarız. Yani kısacası sözsüz iletişim dili, doğal dilimizdir. Oysa sözlü dili sonradan öğrenmişizdir. Bu uydurma bir dildir. Mehrabian’a göre karşımızdaki kişiden ne kadar hoşlandığımıza ya da hoşlanmadığımıza dair mesajların sadece %7’sini sözlü olarak veririz. %93’ü beden dili ve sen tonu ile iletilir mesajların. Bu, ciddi bir rakam.
“Sözsüz iletişim, çoğunlukla farkında olmayan bir kaynak ve çoğunlukla farkında olan bir alıcı arasında gerçekleşir.” Ben bu tanıma çok önem veriyorum. Bunun anlamı şudur: siz farkında olmasanız da sözsüz davranış ve işaretlerinizle karşınızdaki kişilere mesaj gönderirsiniz.
Bu sözsüz dilin bir kısmını beden dili, yani vücut hareketlerimiz ile bakışlarımız oluşturur. Evet, önemli bir parçasıdır ama tamamı beden dili değildir. Farkında olmadan verdiğimiz işaretlerle ilgili olarak “Akıllı Hans Olayı”nı okumanızı tavsiye ederim.
Beden hareketleri nasıl anlamlandırılır?
Beden dili dediğimizde, bunu iki ayrı bölümde incelememiz gerekir. Birincisi, bilinçli olarak yaptığımız vücut hareketleri. Bunların arasında “şöyle el sıkın, böyle otoritenizi gösterin, şu açı ile bakın” gibi kalıplaşmış söylemler var. Bunlar çok anlamlı değil, çünkü vücut stres altında bunları yapmayı unutuyor ve bambaşka hareketler sergileyebiliyor. İşte bilim dünyasının esas ilgi alanı ve benim de anlamlı bulduğum bu tür bilinçsiz hareketler.
Bunların arkasındaki zihinsel ve evrimsel altyapıyı çözebilirseniz, o zaman karşınızdaki kişiyi bir kitap gibi okuyabilirsiniz. Bunun yanında kendiniz de okuyabilirsiniz ki aslında en zevkli kısmı burası. Ateşli bir tartışmanın ortasında kendimi gözlemliyorum ve gerildiğimi hissediyorum. Bu benim davranışlarıma yansımış oluyor. O zaman bu konudan ciddi bir rahatsızlık duyduğumu fark ediyorum. Karşımdaki kişiden bakışlarımı kaçırdığımı fark edersem, o kişiden bilinçaltımda bir şeylerin hoşlanmadığını düşünüyorum ve o kişiden uzaklaşmaya çalışıyorum, çünkü sezgilerime çok güveniyorum.
Sezgiler, sanılanın aksine bilim dışı hurafeler değildir. Aksine son derece bilimsel bir konudur ve hayatta kalmamızın esas sebebidir.
Sonuç olarak beden dili denildiğinde ezberlenmesi gereken bir dizi hareket fotoğrafı aklınıza gelmesin. Bunlar birbirinin tekrarı ve komik görüntülerdir. Önemli olan o hareketi yaratan mekanizmayı kavramak ve yorumlayabilmektir.
Sözsüz iletişim konusunda çalışan biri olarak gözlemlerinizden yola çıkarak, Türkiye insanı karakteristik özelliği hakkında nasıl bir genelleme yapabilirsiniz?
Şunu söylemek isterim ki, Türk insanının genelleştirilebilecek bir karakteristik davranışı yok. Çünkü Türkiye, çok büyük bir ülke ve geniş bir coğrafyaya yayılmış durumda. Bu nedenle Trakyalı insanlar ile örneğin Karadenizli insanların davranışları birbirini tutmaz. Trakya’da köyler, birbirlerine bitişik evlerden oluşur. Karadeniz’de, coğrafi yapı nedeniyle evler birbirinden çok kopuktur. Bu, davranışlara etki eder. Trakya insanı daha yakın bir mesafeden iletişim kurarken, Karadenizli daha mesafelidir. Güneydoğu’da erkekler, karşısındaki kişiye saygılarını göstermek için ceketinin önünü kapatır gibi gömleğinin yakasını birleştirir. Bu hareketi başka bir yerde gözlemlemezsiniz. İşte tam da bu nedenle, piyasada bulunan birbirinin benzeri pek çok kitabın yaptığı genellemelerin gerçeklerden uzak olduğunu iddia ediyorum. Üstelik yapılan genellemelerin pek çoğu, bizim kültürümüze de ait değil, yabancı kitaplardan yapılan çevirilerden ibaret. O araştırmalar da ancak o kültürleri bağlıyor. Bu nedenle hala kitaplarda Japon kültürü anlatılıyor, sanki her gün bir Japon ile karşı karşıya geliyormuşuz gibi.
Evrensel olarak kadınların ve erkeklerin beden dili ve beden dili kullanım farklılığı konusunda gözleminiz nedir?
Bu konuda yapılmış çok ciddi araştırmalar var. Kadınların sözsüz iletişimi konusunda dünyada bir otorite var: Prof. Judith. A. Hall. Onun makaleleri bu konuda incelenebilir.
Genel olarak kadınlar sözsüz iletişimde daha başarılıdır. Daha yakın mesafeden iletişim kurarlar, daha cana yakındırlar. Daha fazla gülümser, daha fazla dokunurlar. Üstelik karşılarındaki kişilerin sözsüz işaretlerini daha iyi çözer ve anlamlandırırlar. Bunun yanında erkeklerin davranışları daha katıdır. Daha mesafeli iletişim kurar, daha az dokunurlar. Daha az gülümserler. Yakınlaşmaktan çok otoriteye uygun davranışlar sergilerler. Bu durum çok küçük yaşlardan beri aynıdır. Kız çocukları daha sokulgan, daha cana yakın iken, erkek çocuklar daha uzak, daha yabanidir.
Yalan davranışlarında da cinsiyetler arası farklar gözlemlenir. Örneğin, erkekler daha çok kendilerini merkeze alan yalanlar söylerler. “Geçen gün avda tek fişekle üç keklik düşürdüm” gibi. Kadınların söyledikleri yalanlar ise daha çok başkalarını merkeze alır. Çocuklarını koruyan yalanlar gibi.
Türkiye'de politikacıların beden dili kullanımı konusunda ne düşünüyorsunuz?
Politika ile ilgili değilim ve bu konuda bir fikrim yok. Ancak size bu konudaki genel bir yargıdan bahsedebilirim. Tutarlı ve tutarsız davranışlar vardır. Yani kişinin sözleri ile bunları söylerkenki davranışları birbiri ile tutarlı olmak zorundadır. Bir kişi “Ben size hizmet için geldim, sizin hizmetkârınızım” diyorsa vücudu ve ses tonu da o hizmetkârlığa uyum sağlamalıdır. Eller belinde ya da parmak sallayarak, bağırarak bu sözler sarf edilirse inandırıcı olmaz. Benzer şekilde, birisi kürsüden “Ben sizin haklarınızı sonuna kadar savunacağım” deyip de çekingen bir duruş sergiliyorsa, o kişi de inandırıcı görünmez. Bu ipuçları gözlemlenerek herkesin beden dili davranışları değerlendirilebilir.
Yalan tespit uzmanı Emrah Akçay, insanların nasıl yalan söylediklerini, bunu yaparken hangi işareti kullandıklarını ve bu işaretlerin nasıl anlaşıldığını Yalan söyleme işaretleri nasıl anlaşılır? YALAN TESPİTİ –1 yazısında anlattı.
