Misket daha da bir tanrısaldır. 1960’ların sonunda İç Anadolu’da Polatlı kasabası yakınlarındaki eski Frigya başkenti Gordion Pennsylvania Üniversitesi arkeologlarınca kazılır ve çok sayıda obje ele geçer. Özellikle en büyük Tümülüs tipi kral mezarı kazısı sonucunda ele geçenler şaşırtıcıdır. Friglerin tanrısal kralı Midas’ın gömülü olduğu tümülüsten çıkan ve MÖ 8. Yüzyıl sonuna tarihlenen çok sayıda kap kacağa analiz yapılınca içinde tatlı şarap olduğu ve kralın belki de son içki olarak tatlı şarap içtiği anlaşılır. Söz konusu tatlı şarap yazılı metinlerde de geçen Scybellites adlı içkidir ve büyük olasılıkla Misket üzümünden üretilmiştir.
Misket o dönemde Anadolu’da öyle bir furyadır ki Kral Midas’ın içkisi olduktan yüz yıl kadar sonra, yaklaşık MÖ 540’larda Anadolu’daki Pers işgalinden kaçan Foçalılar onu Sicilya’nın Siracusa limanına ulaştıracaklar ve bizim Bornova Misketi Sicilya’da Moscato di Noto ve Moscato di Siracusa adıyla günümüzde de üretilen şarap olacaktır.
Bornova Misketi Bizans’ta da Vinum Moskhatos adıyla kralların şarabı olur, Limnos, Samos ve Girit adalarından başkent İstanbul’a gemiler dolusu Misket şarabı gelir. Bu dönemde tüm Ege adalarında en çok tatlı Misket şarabı üretilir. Tatlı olduğu ve mis gibi de koktuğu için de pek sevilir. Andrew Dalby’nin ‘Bizans’ın Damak Tadı’ kitabından alıntılayacak olursak ‘ Konstantinopolis'ten Hazarya’ya götürmeye değecek armağanlar arayan Rubruck'lu William meyve, misket şarabı ve ince lezzetli bir bisküvi" seçti. Ortaçağ dönemi Ege yöresinin gözde tatlı şaraplarını sağlayan iki üzüm çeşidi de vardı. Bunlardan, William'ın değindiği vinum muscatos'un yapıldığı üzüm birçok Akdeniz ülkesinde hala yaygın olarak yetiştiriliyor. "Misk kokulu (moskhatos) anlamına gelen adı, çoğu çağdaş dil tarafından Bizans Yunancası'ndan alınmıştır. Sisam ve Limni bağları bugün, William'ın seçmiş olabileceğinin üslubuna çok yakın olan bir misket şarabı üretiyor.
Misket şarabının ünü daha sonraki Osmanlı döneminde de sürer ve bu şarap İstanbul meyhanelerinde en tercih edilen içki haline gelir. Misket’in popülerliği öylesine uzun sürelidir ki Cumhuriyet döneminde bir içki reklamında ‘Misket Şarabı Sıhhat ve Kuvvet verir’ şeklinde bir ifade yer almaktadır.
Misket'in dönüşü
Daha önce de değindiğim gibi yok olmaya yüz tutan bu üzüm türü neyse ki yeniden rağbet görüyor ve yalnızca sek değil, Misket üzümünden çok keyifli tatlı şaraplar da üretiliyor. Söz konusu tatlı şaraplar genelde iki şekilde üretiliyorlar. İlki, üzümleri normal zamanından örneğin 10-15 gün daha geç hasat ederek şeker düzeylerinin yükselmesini sağlamak. İkincisi ise üzümleri zamanında topladıktan sonra gölgede kurutmak suretiyle şeker oranını artırmak şeklinde oluyor. Malum üzüm kuruduğunda içinde bulunan su buharlaştığı için şeker oranı yükseliyor. Her iki durumda da şekerin büyük bölümü mayalanma sonucu alkole dönüşüyor ama küçük bir bölüm şarabı yapan kişi tarafından mayalanma süreci durdurularak şeker olarak bırakılıyor. Yani sek şarapta şeker tamamen alkole dönüşürken tatlı veya yarı tatlı şaraplarda şeker bırakılıyor.
Misket şarapları sek olabileceği gibi Misket’e tatlı olmak pek yakışıyor. Şimdi Ege ve Akdeniz sembolü haline gelmiş olan Misket üzümünün yetiştirildiği değişik coğrafyalara doğru bir yolculuğa çıkalım. Ve misket üzümü rehberliğinde yazılarımızı biraz da gezi mekanlarıyla birleştirelim. Böylece yazılarımızı bu üzümün izinden bir gezi rehberine dönüştürelim.
Misket coğrafyası
Misket veya Muscat coğrafyası çok geniş. Arap Yarımadası’nın güney ucundaki Umman’ın Muscat kentinden başlayarak Lübnan ve Suriye’ye, Anadolu’ya, Yunan Adaları, İtalya, Fransa hatta İspanya hep bu üzümün daha önce değindiğimiz değişik tipleri olarak karşımıza çıkıyorlar. Dolayısıyla bu üzümün yetiştirildiği coğrafyayı gezmek bile bize tüm Akdeniz’i hatta Macaristan’ı gezme olanağı veriyor.
İlk olarak Umman’ın Muscat’ından söz edecek olursak bu kentin bu üzümle pek ilişkisi bulunmuyor. Zaten tarihsel süreçte Arap Yarımadası’nda iklim koşullarının aşırı sıcak olması nedeniyle pek de üzüm tarımı görülmüyor. En azından diğer bölgelerde üzümle ilgili çokça kalıntı ele geçiren arkeologlar bu bölgede bu konuda pek de bir şey bulamamışlar. Lakin kentin isminin kaynağı konusunda ileri sürülen pek çok tezden biri de geçmiş yüzyıllarda misk baharatının Hindistan’dan önce buraya getirilip sonra başta İstanbul olmak üzere Akdeniz havzasının çeşitli yerlerine dağılması ile ilgili olduğu. Misk, Pakistan, Hindistan, Nepal gibi coğrafyalarda yaşan bir tür geyiğin midesinin hemen altında bulunan bir bezden elde edilen hoş kokulu bir madde olarak biliniyor. Hoş kokulu bu maddeden hareketle 'mis kokulu' sözcüğü dilimize girmiş. Yani sözcüğün aslı 'mis' değil ‘misk kokulu’ aslında. Hatta sözünü edegeldiğimiz Anadolu’nun soylu üzümünün adının da hoş kokusundan dolayı bu üzümle özdeş hale getirildiği düşünülüyor. Dolayısıyla bir rivayete göre hem üzüm hem de bu güzel gizemli kentin isimlerinin kaynağı aynı. Son yılların gözde tatil destinasyonlarından biri olan Muscat veya Mascat’ı anlatmak değil amacım. Zira eğer oraya gitmekse niyetiniz popüler deyimle google’ladığınızda burayla ilgili pek çok güzel gezi yazısına ulaşabiliyorsunuz.
Başka yazılarda Misket üzümünün başka coğrafyalarında görüşmek üzere...
Murat Yankı
