“Bebek mümkün olduğu kadar anne sütü ile beslenmelidir. Çünkü anne sütü, bebek daha anne karnında iken onu besleyen, kana en çok benzeyen besindir.” İbni Sina (980-1037)
Günümüzde bebeklerin doğumdan itibaren ilk altı ay boyunca yalnızca anne sütü ile beslenmesi ve bu süre içinde su dahil hiçbir ek besin verilmemesi önerilmektedir. Anne sütü mükemmel bir besin içeriğine sahiptir, kolay hazmedilir, bebeği hastalıklardan korur, mikropsuzdur, ilk 4-5 gün gelen “kolostrum” adını verdiğimiz ağız sütü bebeğin bağırsaklarını kaplayarak mikroplardan korur, bağışıklığın oluşması için gerekli tüm maddelerin trasferi kolostrum sayesinde olmaktadır.
Anne sütü ile beslenen bebeklerde ileri yaşlarda alerji, kanser, multipskleroz, ateroskleroz vb hastalıklar gibi süregelen sorunlara daha az rastlanmaktadır. Ülkemizde annelerin %99’u doğum sırasında emzirmeye isteklidir fakat yapılan çalışmalarda tek başına anne sütü alma oranı 1. ayın sonunda % 56,4. ayın sonunda %’9 olduğu görülür.
Emzirme hakkında merak edilen 10 soru
Sağlıklı bir emzirme süreci için doğru emzirme pozisyonlarını bilmek, emzirme sıklığını iyi planlamak ve dengeli beslenmek önemli. İşte sık sorulan sorular
Bebek her istediğinde emzirilmeli
Yeni doğan bebek mümkünse doğduktan sonra ilk yarım saatte annesinin memesini emmelidir. Daha sonra bebek her istediğinde emzirilmelidir. Bu dönemde saatli emzirme programı uygulamaya çalışmak doğru değildir, ilk bir ayda bebğin 4 saatten fazla aç kalmasına izin verilmemelidir. Her bebeğin anne emme süresi aynı değildir bir memede 15 – 20 dk emmesi uygundur. Bu süre bazı bebeklerde daha uzun olabilir fakat bir saatten uzun süre memede kalıyorsa bu bir sorun olduğunun göstergesidir.
Emzirme esnasında bebek bir memeyi emiyor ve emme 15 – 20 dakikadan fazla sürmeye başladıysa diğer memeye geçilebilir. Bunun yanında bebek tek memeyi emip doyabilir ve uykuya dalabilir bu durumda bir sonraki emzirmeye diğer göğüsten başlanmalıdır. Emzirmede sık yapılan hatara gelince günde 6 defadan az emzirme, bebeğe özellikle ilk günlerde su, şekerli su, formüla mama, süt ile destek olma, biberon ve ya emzik kullanma annede duygusal yorgunluk, uykusuzluk, iyi beslenememesidir.
“Sütüm iyi değil” veya “yeterli sütüm yok” veya “bebeğim artık emmek istemiyor” oldukça sık duyduğumuz cümlelerdir. Emzirme ile ilgili olan sorunlar genelde geçicidir. Birçok hasta anne bebeğini hiçbir sakınca olmadan emzirebilir. Örneğin üst solunum yolu enfeksiyonu geçiren annenin bebeğini emzirmesinde sakınca yoktur. Aksine bu durumda annenin emzirmesi hastalık sırasında vücudunda yapılan antikorları bebeğe vermesi açısından koruyucudur. Bebekler hastalandıklarında birçok besini reddederken anne sütünü kolayca alırlar, bu nedene hastalanan bebekleri özelllike annelerinden ayırmamaya özen göstermek ve anneleri emzirmeye teşvik etmek gerekir. Bebekteki orta kulak iltihabı, burun tıkanıklığı, ağzındaki pamukçuk veya diş çıkarmadan dolayı acıması memeyi reddetmesine neden olabilir, anneden ayrılma yeni bir bakıcı veya sık bakıcı değiştirmek, aile düzeninde değişiklik, annenin adet görmesi veya annenin kokusundaki değişiklik de bebeğin memeyi reddetmesine neden olabilir. Anne sütü ile beslenme sonrası anne için kolaydır, emzirme doğum sonrası kanamayı azaltır ve rahmin küçülmesine yardımcı olur, emziren annelerde meme kistleri, kanseri ve yumurtalık kanserinin bazı türleri daha az görülür, anne daha kolay kilo verir.
Toplumda anne sütü sadece ilk altı ay faydalı olduğu daha sonra bebeğin annesinin faydasız olduğu görüşü oldukça yaygındır.
Bu oldukça yanlış bir düşünce biçimidir. 2 yaşına kadar anne sütü alan bebeklerin ishal, zatürre ve benzeri hastalıklara yakalanmalarında hastaneye yatış oranlarının anne sütü almayanlara göre çok daha düşük olduğu çalışmalarda gösterilmiştir.
Dünya Sağlık Örgütü, UNICEF ve Amerikan Pediatri Akademisi anne sütü ile beslenmenin doğumdan hemen sonra başlaması, ilk 6 ay sadece anne sütü verilmesini ve emzirmenin 6. aydan sonra başlamasının uygun besin takviyeleriyle 2 yaşına kadar devam etmesini önerir.
Bebekler anne sütüyle birlikte ek mama ve besin takviyesi kaçıncı ayda başlamalı?
Günümüzde bebeklerin doğumdan itibaren ilk altı ay boyunca yalnız anne sütü ile beslenmesi ve bu süre içinde su dahil hiçbir ek besin verilmemesi önerilir. Ek gıdalara sadece anne sütü ile beslenen bebeklerde 6. aydan sonra anne sütü ile birlikte mama ile beslenen bebeklerde 4. aydan itibaren başlanabilir. Ek gıdalara ne zaman ve hangi besinlerle başlanacağı bebekten bebeğe farklılık gösterebilir.
Anne sütü ne zaman kesilmeli?
Dünya Sağlık Örgütü, UNICEF ve Amerikan Pediatri Akademisi anne sütü ile beslenen bebeklerin 2 yaşına kadar devam etmesini önerir. Bu öneri büyüme ve gelişmesi tamamen sağlıklı giden bebeklerde geçerlidir.
Bu aydan itibaren 3 yaşına kadar çocuk nasıl bir beslenme programıyla büyütülmeli? (Et, tavuk, balık, süt, yoğurt, tahıllar, sebze, meyve, şeker, çikolata ne kadar verilmeli?)
Anne sütüyle yeterli beslenen bebeklerde 4-6 aylık dönemlerde ek gıdalarla tanıştırılabilirler. Sindirim sistemi olgunlaştıkca mama ve süt dışındaki esinlerin hazmetmesi kolaylaşacaktır. Anne sütü alan bebeğinizin bu dönemde günde en az 6 defa ammesi gereklidir. 4 aylık olan bebek artık çok sık beslenme ve gereksinim duymaz. Bu dönemde başka besinler süt ve mamanın tamamlayıcısıdır.
Miktarlar artana kadar esas besinin yine anne sütü veya mama olduğu unutulmamalıdır. Bebek başını dik tutabiliyorsa diziyle dışarı itme refleksi hareketi yapıyor ve artık sizin yediğinizle ilgileniyorsa kaşıkla beslenmeye hazır demektir.
Ek besinlere başlarken dikkat edilmesi gerekenler:
- Hijyen: Kullanılan araç ve gereçlerin temiz olmasına dikkat edin.
- Gıda seçimi: Verilecek besinlerin doğal ve zate olmasına dikkat edin. Mevsim sebze ve meyvelerini tercih edin.
- Ek besinlere tek öğün olarak ve az miktadra başlayın. Bebeğin alımına uygun olarak miktar ve öğün sayısını artırın.
- Yeni besinleri 3-5 gün ara ile bebeğin diyetine ekleyin. Aynı günde birden fazla ek besine başlamayın. Böylece istenmeyen bir reaksiyon olduğunda hangi yiyeceğin neden olduğunu daha kolay anlayabilirsiniz.
- Neler yasak? İlk yıl yumurtanın beyazı, çilek, portakal, mandalina, domates, patlıcan, inek sütü ve bal verilmemelidir.
- Nedere ve ne kadar? Bebeği kucakta, sallanmayan salıncakta, ana kucağında, oturabiliyorsa mama sandalyesinde beslemek en doğrusudur.
4-6 ay arası örnek menü:
Sabah uyandığında: anne sütü veya mama
Öğleden önce: meyve + anne sütü vaya mama
Öğle: sebze çorması
Öğleden sonra: anne sütü veya mama vaya yoğurt
Akşam: muhallebi
Gece: anne sütü veya mama
6-7 ay arası örnek menü:
Sabah uyandığnda: anne sütü veya mama
Öğleden önce: meyve (5 tatlı kaşığı), anne sütü veya mama
Öğle: sebze çorması
Öğleden sonra: anne sütü veya mama veya yoğurt
Gece: anne sütü veya mama
7-8 ay arası örnek menü:
(Besinlerin kıvamı biraz daha yoğun ve pütürlü olabilir artık)
Kahvaltı: bir kibrit kutusu tuzu alınmış beyaz peynir veya labne peyniri, 1 tatlı kaşığı polenez veya ev reeçeli, 100 – 150 ml anne sütü veya formül mama, veya kaşı maması (pirmali, tahıllı), 1/8 yumurta sarısı zamanla artırılabilir (katı pişmiş)
İkindi menüsü olarak yoğurt tercih edilebilir. (evde yapılan yoğur tercih edilmelidir)
Örnek menü
Sabah: anne sütü veya mama,
Öğle: sebze çorması
Öğleden sonra: yoğurt veya meyve
Akşam: muhallebi
Gece: anne sütü veya mama
8-9 ay arası örnek menü
Sabah: anne sütü veya mama
Öğlen: sebze çorması
Öğleden sonra: yoğurt veya meyve
Gece: anne sütü veya mama
9-12 ay arası örnek menü:
İştah ilk 8 aya göre daha az olacaktır.
Bu dönemde bardaktan formula mama içirmeye çalışıp biberondan kurtulmak daha kolay olacaktır. Pütürlü besinler vermeye çalışın. 8. ve 9. ayda eline kaşık verin, kendi kendine yemeye çalışacaktır. Eliyle yiyebileceği besinler: ekmek, yumuşak peynir, corn flakes, muz, kavun, haşlanmış tavuk eti parçaları, haşlanmış havuç, makarna. Beslenmeye sofra yemeklerini ekleyin.
Kabak dolması, sulu köfte, kıymalı patates, bezelye yemeği, çatalla hafif ezip verebileceğiniz yemeklerdir. Kıyma kullanmaya başlayabilirsiniz.
Kahvaltı: ½ haşlanmış yumurta sarısı, ve veya 1 kibrit kutusu beyaz peynir, ½ fincan meyve püresi veya 1 tatlı kaşığı reçel, 120-150 ml anne sütü veya formüla mama
Ara öğün: 100 cc meyve püresi
Öğle: ½ kase sebze yemeği, 1 fincan yoğurt
Ara öğün: 1-2 bisküvi + ½ kibrit kutusu peynir
Akşam: ½ kase sebze püresi+ 1 küçük dilim haşlanmış tavuk veya 1-2 ezilmiş köfte
Gece: 150-180 ml mama veya anne sütü
15. ay örnek menü:
Kahvaltı: 150 ml süt veya devam formüllü mama, 1 kibrit kutusu peynir veya 1 tam yumurta, 1 dilim ince ekmek içi + 1 çay kaşığı reçel bal vey pekmez
Öğle: evdeki etli sebze yemeği veya sebze püresi veya 1 köfte + 3 kaşık pilav (bulgur) 1-2 kaşık yoğurt + 1 – 2 dilim meyve
İkindi: 150 ml kaşık maması veya sütlaç veya yoğurt
Akşam: evdeki sebze yemeği veya kuru bakliyat
Bir çocuğun sağlıklı beslenme alışkanlığı olup olmadığı neye göre değerlendiriliyor?
Anneler çocuklarının günlük besin ihtiyaçlarını bilmedikrinden ve beslenmeyi karın doyurma olarak düşündüklerinden çocuğu genellikle tek tip esinlerle beslmekte ve bu durum çocuğun besin ihtiyacını karşılayamamasına neden olmaktadır. Bunun sonucunda çocuğun büyüme ve gelişmesi duraklayabilir. Bu durumda zeka gelişimi ve öğrenme yetenekleri de olumsuz etkilenebilir. Sağlıksız ve dengesiz besinlerle beslenen çocuklarda büyüme gelişme geriliği olabileceği gibi tek tip besinin aşırı verimesi durumunda, araya ödül olarak pasta, bisküvi, kurabiye, çikolata verildiğinde obesite olarak da karşımıza çıkabilir.
Çok fazla abur cubur tüketiyor ya da tüketmek istiyorsak bu davranıştan çocuğu nasıl uzaklaştırabiliriz?
- Çocuk rahat dinlenmiş olarak sofraya oturmalıdır.
- Oturuş yüksekliği, çatal ve bıçağı çocuğa göre ayarlanmalıdır.
- Üstüne ve etrafına dökmesine izin verilmeli çok titiz davranılmamalıdır.
- Yemek saatleri neşeli olmalı, beslenme kabusa dönüştürülmemelidir.
- Porsiyon az miktarda tabağına koyulmalı, eğer çocuk isterse ilave edilmelidir.
- Genelde alması gereken besinler üç öğünde verilmeli, ikindide meyve suyu, meyve; yatarken süt verilmelidir.
Çocuklara sağlıklı beslenme alışkanlığı kazandırma
Yeterli ve dengeli beslenen, iyi alışkanlıkları olan ailede büyüyen e zamanında ek besinler erilmeye başlanan çocuklara iyi beslenme alışkanlığı kazandımak kolaydır. Yemekler düzenli olmazsa gün boyu daha çok abur cumur tüketirler. Çocuğunuzu yemekle ödüllendirmek yerine sevgi ve ilgiyle ödüllendirin. Hep beraber neşeli ve mutlu bir şekilde aile sofranıza oturması çok önemlidir. Çocuklara neyi ne kadar yiyecekleri konusunda şans tanınmalıdır. Çocukların favori yemeklerine sebze ekleyebilir, çiğ sebzeleri de yemeleri için alıştırabilmelisiniz. Çocuklarınıza neyi ne kadar yiyeceği konusunda şans tanıyın, genelde oyun çocuğu ve okul çağı çocukları sizin yediklerinizin ¼'ünü veya 1/3'ü kadarını yerler. Besinleri sevdirmek için onları neşelendirecek şekilde servis yapın. Onları zorlamadan yeni besinleri denemeye teşvik edin.
Okul döneminde beslenme
Yeterli ve dengeli beslenmiş bir çocuk çiğneme için hazır demektir. Okul çocuklarının kahvaltıya önemli derecede ihtiyaçları vardır. Okulda kahvaltı ve öğle yemeği yiyen çocukların akşam öğünlerinin öğle yemeğinden yedikleri besin grubuna göre farklılık içermesi gerekir.
