Çocukluk dönemi korkuları, çocukların gelişim dönemlerine ve yaşlarına göre değişiklik gösterir. Yaklaşık olarak hangi yaşlarda, çocukların nelerden korkabilecekleri öngörülebilir. Bazı korkuları aynı yaştaki çocuklar da yaşadığından, bu normal bir süreç olarak kabul edilir. Bu durumla ilgili bir öngörü sahibi olunabilmesinde çocuğun beklenen zihinsel, duygusal gelişimi göstermesi büyük rol oynar. Demek istediğim, yaş ile birlikte artan bilişsel kapasite, ses-görüntü gibi dış uyaranlara karşı artan farkındalık, git gide gelişen soyut düşünme becerisi ile birlikte çocuklar yeni karşılaştıkları deneyimlere karşı korku tepkileri geliştirirler.
Çocuklarda hangi yaşta hangi korkular görülebilir?
2-3 yaş civarı, çevreye artan merak ve duyusal farkındalık sebebiyle çocuklar genellikle ani ve yüksek sesten veya parlaklıktan/ışıktan korkabilirler. 2-4 yaş civarı ortaya çıkan bir diğer korkuysa ayrılık korkusu. 4-5 yaş civarı artan bilişsel kapasite ve çevrede yaşanan gerçek olayların da etkisi ile ölümle ilgili sorular gelmeye başlar. Yaşanan deneyim ve çocukların sorularının yanıtlanma şekliyle de ilişkili olarak çoğu zaman anne babayı kaybetme korkusu ortaya çıkabilir.
Okul öncesi dönemde ayrıca sıklıkla karanlık, canavar, bedenine zarar gelme (böcek ısırığı) gibi korkular da gözlemleniyor. İlkokul yıllarında çoğunlukla bu korkular hafifliyor ve ortadan kalkmaya başlıyor. Ancak kimi zaman hem çocuğun kişiliği hem de yakın çevresindekilerin tutum ve davranışlarının etkisi ile korku daha çok yerini endişeye bırakabiliyor. Çoğunlukla karşılaşılan endişe türü performans göstermeyle (sınav veya sözlü) ya da sosyal ilişkilerle (arkadaş edinme, yalnız kalma) ilgili oluyor.
Son zamanlarda kendi pratiğimde karşılaştığım bir durumu da sizlerle paylaşmak isterim. Genellikle ilkokul 4. sınıf öğrencilerinde, yani 9 yaş civarı çocuklarda belirli dönemlerde anne babaları endişelendiren uyku problemleri yaşanabiliyor. Uykuya dalamama, artık yalnız uyumak istememe ya da uykudan huzursuz bir şekilde sık aralıklarla uyanma ve ebeveynin yanında kalmak isteme şeklinde kendi gösteriyor. Bu süreçte ebeveynler çocukları ile konuştuklarında çocuklarından genellikle ‘korkuyorum’ yanıtını alıyorlar. Korktuklarını söyledikleri şeyler; "Bloodymary", "Slenderman" gibi korku film karakterleri ya da ruhani olduklarını belirttikleri bir takım yaratıklar.
Çocukların korkuları için anne babalar ne yapmalı?
Öncelikle bilinmeli ki, korkular çocuğun gelişim dönemine uygunsa, dönemseldir; her çocukta görülür ve dolayısıyla engellenemez. Engellenmesi de gerekmez. Ancak korku yaşayan çocuğa karşı sergilenen tutum, korkunun sönmesinde veya pekiştirilmesinde belirleyici bir etkiye sahip.
Çocukların dönemsel korkularını pekiştirmemek için anne babalara öneriler:
• Öncelikle model olup olmadığınızın farkına varın. Mesela sokaktaki köpekten ya da gökgürültüsünden korkuyorsanız, çocuğunuzun neden köpekten veya gökgürültüsünden korktuğunu sorgulamayın, endişe etmeyin.
• Korkulan şeyle ilgili yatıştırıcı yanıtlar ve tepkiler verin. Üzerinde uzun uzun konuşmanıza ya da inatla korkulan durumla yüzleştirmenize (maruz bırakmanıza) gerek yok. Köpekten korkan çocuğu köpeğin yanına zorla götürmek gibi.
• Çocuğunuzun korku tepkileri ailenizin meselesi haline gelmesin. Yoksa çocuklar konunun ilgi çekici olduğuna karar verip, süreci biraz uzatabiliyorlar.
Korku film karakterlerinin sizin de çocuğunuzun dilinde olduğunu gözlemliyorsanız; okul öğretmeni ve rehberiyle iletişime geçmenizi öneririm. Bu konular okulda çocuklar arasında popüler olmaya başladıysa, eğitimci ve uzmanların desteğiyle çok büyümeden sonlanabilir. Ancak bu konudaki kişisel görüşüm, 9 yaş civarı çocukların bu gibi korkutucu varlıklara ilgilerinin normal olması. Bazı çocuklar bunu daha yoğun yaşıyor ve uykuda güçlük çekebiliyor. Bunun altında tanımlayamadıkları başka alanlarla ilgili endişelerinin var olduğu kanısındayım. Dolayısıyla bu durumlarda önce okul rehberliği sonrasında ise bir ruh sağlığı uzmanından destek almanız daha sağlıklı olacak.
Çocuğunuzun dönemsel olmayan veya açıklaması sizi de endişelendiren korku tepkileri varsa, korkunun nedeni basit ya da değil, korkulan şey gerçek ya da değil çocuğunuzun yaşamını etkiliyorsa ve yaşam kalitesini düşürüyorsa bir uzman desteği almanız işleri kolaylaştırır.
