Yegan Sasık, çocukların konuşmalarında görülen normal gelişim özelliklerini ve hangi durumların sorun olarak algılanabileceğini şöyle açıklıyor:
“Anne ve babaların bebeklerinin doğumu sonrasında ilk heyecanlı bekleyişleri emekleme ve akabinde yürüme safhasıdır. Bu edinim sağlandıktan sonra ise daha da büyük bir heyecan ve bekleyiş ‘konuşma’ üzerine yoğunlaşır. Hızla büyüdüğü gözlemlenen bebek, yavaş yavaş bebeklikten çıkmakta ve çocuk olma yolunda ilerlemektedir. Hedefe varışın en elle tutulur, gözle görülür kanıtı ise konuşmanın başlamasıdır. İlk anlamlı kelimelerin aile içerisinde yaşattığı mutluluk görülmeye değerdir.
İnsan dili ve dili kullanma kabiliyeti son derece büyük bir değerdir. Çünkü biz insanlar kişiler arası iletişimin önemli bir payını oluşturan konuşma yetimiz sayesinde kendimizi ifade eder, talep, memnuniyetsizlik ve hissiyatımızı paylaşırız. Sözel iletişimle karşılıklı ilişkiler yoğunluk kazanır, derinleşir ve belki de arzularımıza daha kolay bir şekilde ulaşırız.
Sözel iletişim, dil ve konuşma gelişimini içeren kompleks bir gelişim alanıdır. Dil, düşüncelerimizi sembolik olarak kodladığımız ve iletişim kurmak için kullandığımız toplumsal bir süreçtir. Konuşma ise sözel dildeki sesleri çıkarmak için gerekli olan motor işlemdir. (Korkmaz, B. 100 Soruda Dil ve Konuşma Bozuklukları, Sağlık Yayınları, İstanbul, 2008).
Anne ve babaların tüm gelişim alanlarına dair edinmeleri gerektiği gibi dil gelişimi ile ilgili de edinmeleri gereken asıl bilgi, dil ve konuşmanın normal-beklenen seyridir. Bu sayede herhangi bir aksaklıkla karşı kaşıya olma riskini daha erken fark edebilir ve bir uzman yardımı ile önleyici çalışmalara başlayabilirler. Uzmanlar erken müdahale ile birçok alan için tahmin edilebileceğinden çok daha fazla yardımcı olabilirler.
Çocuğun iletişimi, doğumla başlar. Çocuğun ağlamaya başlaması ve ağlamayı bir iletişim aracı olarak kullanması beklenen bir dil gelişimidir.
Bebeklerin isteklerini ağlayarak belirtmesi, çevresindekilerle göz teması kurması, seslere tepki vermesi, sesin geldiği yönü belirlemesi, kafasını ve gözlerini bu noktaya döndürebilmesi gerekir. Bu beceriler bebeğin dış dünya ile iletişimde olduğunun bir göstergesidir.
Çevresi ile yeterli iletişimde bulunmayan ve çevresindeki kişi ve seslere tepki vermeyen bebeklerin işitmesinin normal olduğundan emin olmak gerekir. (Korkmaz, B. 100 Soruda Dil ve Konuşma Bozuklukları, Sağlık Yayınları, İstanbul, 2008).
Çocuklarda konuşma gelişimi
0-2 ay
‘Vokalizasyon dönemi’ olarak adlandırılır. Çocuk dünyaya geldikten sonraki ilk aylarda sesli harflerden oluşan bir seslendirme dönemi geçirir. Bu tüm dünya çocuklarında görülen bir dönemdir. Bu aşamada, bebekler sanki ses tellerinin ve gırtlak yapılarının gelişimine yardımcı olmak için böyle bir çaba içinde, vokal sesleri çıkartırlar.
4-5 ay
‘Cıvıldama’ dönemi olarak adlandırılır. Bir önceki dönemin sonuna doğru çıkartılan sesler yavaş yavaş çevredeki kişilerin ürettikleri seslere benzemeye başlar. Artık sesler taklit edilmeye başlanmıştır.
12-18 ay
‘Tek sözcük dönemi’ olarak adlandırılır. Bu dönemde çocuklar bir kelimeyi anlamlı şekilde kullanmaya başlamışlardır. Sözcükler artık belirli nesneler için kullanılmaya başlanmıştır ve çocuk için olduğu kadar çevresi için de bir anlamları mevcuttur. İlk sözcükler genellikle isimlerden oluşur. İsimlerden sonra günlük yaşantıda sıkça kullanılan ‘gel’, ‘al’, ‘ver’ gibi fiiller kullanılmaya başlar. Bu aşamada çocuklar yaklaşık 30 sözcük kullanarak aslında daha zengin anlama kapasiteleri doğrultusunda sözlü iletişimde bulunurlar.
18-24 ay
‘İki sözcük dönemi’ olarak adlandırılır. Bu dönem içerisinde çocuk gramer yapısı içinde çok çeşitli kelimeler kullanmaya başlamıştır. Çocuk yaklaşık olarak 270 kelimeyi iletişim aracı olarak kullanabilir.
Üç ve daha fazla sözcüklü cümleler döneminde ise çocuk artık anadilinin temel yapılarını öğrenerek; özne, yüklem ve nesne gibi cümlenin öğeleri arasındaki ilişkileri anlamaya başlar.
Genellikle 400 kelimeye yakın bir sözcük dağarcığına sahip olurlar. Olumsuz cümlelerin kullanımı mevcuttur. Ancak hala tekil ve çoğul ifadelerde yanlış kullanımlar olması normaldir.
Çocuklarda konuşma problemleri
Konuşma problemleri telaffuz, akıcılık, vurgu, tonlama, ritim ve hız ile ilgili olabilir.
Dizarti
Konuşma kaslarının güç ve kontrolü ile ilgilidir. Dizartik konuşma nefesli, iç içe geçmiş, bozuk ritimli, ses şiddetinin ayarlanamaması şeklinde kendini gösterebilir.
Artikülasyon bozuklukları
Çocuğun belirli sesleri üretmekte güçlük çekmesi veya sesleri yanlış üretmesidir.
Sözel apraksi
Konuşma seslerinin üretilmesinde gerekli olan sinir ve kas düzeninin yeterli olmasına rağmen konuşma için gerekli seslerin istemli olarak üretilmesindeki güçlüktür. Apraksili çocuklarda dil ve konuşma gelişimi oldukça yavaştır ve konuşmanın anlaşılabilirliği ileri derecede bozuktur. Ancak dili anlaması konuşmaya göre çok daha iyidir.
Akıcılık bozuklukları, ses hece ve/veya sözcükleri tekrarlama, uzatma, konuşmaya başlamada güçlük çekildiğine dair yakınmalar halinde kendini gösterir.
Uzman yardımı ve erken müdahalenin önemi anne babalarca unutulmamalıdır.”
Uzm.Psk. Yegan Sasık
Hedefpsikoloji.com
