Çocuğun üstün yetenekli olmasında genetiğin bir etkisi var mı?
Hem var hem de yok diyebilirim. Ama en çok öğrenmenin etkisi var.
Yetenekli çocukların aileleri ne yapmalı?
Aile önemli bir role sahip. Bu çocukların ihtiyaçları karşılanmalı. Anne-babanın çocuk için doğru okul ve öğretmeni seçmesi gerek. Yani hem zaman hem de kaynak açısından büyük yatırım yapmak lâzım. Unutmamak gerekiyor ki üstünün normal bir çocuğa göre ihtiyacı üç kat daha fazla. Bu konuda Almanya’da ebeveyn eğitimleri veriliyor. Çocuğa hangi stratejilerle yaklaşmaları ve ne kadar talepkâr olmaları konusunda bilgilendiriyoruz. Her ülkede ebeveyn gelişim programı olmalı. Her ne kadar Beethoven ya da Mozart’ın aileleri ön eğitim almamış olsalar da çocuklarının başarıya ulaşması için çok uğraşmışlar. Zamanlarının çoğunu onlara ayırmışlar.
Üstünlerin eğitiminde okula düşenler görevler neler?
Eğitimde mükemmellik seviyesine ulaşıldıysa üstünleri diğer çocuklarla aynı yerde okutmak mümkün. Ama genellikle bu çocuklar ayrı okutulduğunda daha iyi sonuçlar alıyoruz. Bu durum öğretmenlerin kalitesine bağlı olarak da değişiyor. Normal sınıflardaki kaynaklar üstün yetenekliler için yeterli değil. Ayrıca öğretmenin rolü de kısıtlı kalıyor. Her çocuğun kendine ait özellikleri var. Hepsinin ihtiyaçlarını karşılamak zor.
Çocuğun üstün yetenekli olduğunu anlamak için ne gibi testler yapmak lazım? IQ testi hâlâ geçerli mi?
Bu uygulamalar çok geride kaldı. Bu nedenle IQ testi de geçerli değil. Örneğin hangi futbolcunun ne kadar iyi olduğunu ölçemiyoruz. Ama her futbolcuyu ayrı ayrı değerlendirebiliyoruz. Akademi için de bu durum geçerli.
Dünyada ne kadar üstün yetenekli insan var?
Sayı vermek doğru değil. Çünkü, üstün yetenekli tanımı ülkeden ülkeye değişiyor. Bu nedenle tespit de tanıma bağlı olarak farklılıklar gösteriyor. Mükemmelliğe ulaşmak, Nobel ödülü almak demekse ABD’de daha fazla üstün yetenekli vardır, diyebiliriz. Ama bu tanım Bulgaristan’da daha farklı ele alınıyor olabilir. Bu nedenle net bir rakam yok. Bana göre mükemmelliği, birinin belirli bir alana çok yüksek seviyede, tutarlı bir şekilde yaptığı katkı olarak tanımlayabiliriz.
Yetenek kaç alanda olur?
Yetenek her alanda olur. Mutlaka bilimsel bir alanda olmasına gerek yok. Birinin her hangi bir şeyde mükemmel olduğunu düşünüyorsanız o kişi yetenekli demektir. Bu anlamda toplumun bakış açısı çok önemli. Genellikle ülkelerin yatırım yaptıkları yere bağlı olarak bu alan değişiyor. Mesela ABD; daha çok sporda başarılı olmaya doğru ilerliyor. Bu nedenle akılcı kararlar alarak hangi alanda mükemmel kişiler yetiştirmek istediğinize karar vermeniz gerek.
En iyi üstün yetenekli eğitimi veren ülke neresi? Türkiye bu anlamda nerede?
Bunu cevaplamak zor. Çünkü verilen eğitimin kalitesi alana bağlı olarak değişiyor. Örneğin masa tenisinde Çin, satrançta Rusya, fizikte ABD en iyi. Türkiye ise bu anlamında bizim için çok ilginç bir örnek. Yeni bir sistem geliştiriyor. Türk bilim adamları konferanslara katılıyor. Akademik alanda olmak istiyor. Türkiye üstün yetenekliler eğitimine geç girdi. Henüz başarılı belli bir alanı yok. Ama akademide var olmayı seçmeniz akıllıca olur.
Yatırım daha çabuk sonuç veriyor
Her aile çocuğunun üstün yetenekli olduğunu düşünüyor. Bu aslında iyi bir şey. Ailelerin çocuklarının üstün olmamasına inanması hata olur. Bu çocuklara yapılan yatırımlar normal olanlara yaptıklarınızdan daha çabuk kendini gösterir. Ülkenizin mutluluğu ve rahatı için bu şart.
Şebnem Arat
