“Konuşma ritminin bozulması için öncelikle çocuğun konuşmayı öğrenmesi gerekir. Oysa aileler çocuklarındaki kekemeliği anlatırken; konuşmaya çok erken ve düzgün başladığını, kekemeliğin sonra başladığını, önceleri hiç kekelemediğini özellikle vurgularlar. Gerçekten de böyle olur.
Yapılan araştırmalar çocuklarda kekemeliğin en erken 2-3 yaş civarında başladığını gösterir. Uzmanlar arasında fizyolojik kekeleme, konuşmada bocalama, konuşmada ritim bozukluğu, primer kekemelik, erken dönem kekemeliği olarak isimlendirilir. Çocuk tarafından farkına varılmadan, aile tarafından farkına varılarak önlemlerin alındığı durumlarda büyük ölçüde kalıcı hale gelmeden düzelir.
Kekemeliğin nedenleri yüzde yüz bilinmemesine rağmen genetik olmadığı, nörolojik bir bozukluk olmadığı bilinir. Halk arasında korkudan oluştuğu söylenmesine rağmen her korkan çocukta kekemelik görülmez. Korku belki de bardağı taşıran son damla olabilir. Peki, çocuklarda bardak nasıl dolar? Erken çocukluk döneminde kekemelikte risk faktörleri nelerdir?
HANGİ ÇOCUKLAR KEKEMELİK AÇISINDAN RİSK ALTINDADIR?
- Heyecanları yüksek olan çocuklar
- Zekaları yüksek olanlar
- Konuşmaya erken ve düzgün başlayanlar
- Aile tarafından konuşmasına dikkat çekilen çocuklar
- Erkek çocuklar
- Çok az ya da çok fazla emzirilenler
- Beslenme problemi olup bu konuda aileleri tarafından aşırı zorlananlar
- Aşırı korunanlar
- Ailelerinin özellikle annelerinin aşrı titiz ve düzenli olanları
- Doğal hareketliliğine izin verilmeyenler
- Sıkıntı ve korku yaratan herhangi bir nedene (kaza, hastalık, ameliyat, sorunlu ev ortamı, karanlık, köpek ve benzeri hayvanlardan korkma) maruz kalan çocuklar
- Aileleri ile yatmasına izin verilen çocuklar büyük ölçüde risk altında olabilirler.
RİSK FAKTÖRLERİNİN KEKEMELİĞİN ARTIRMA NEDENLERİ
- Kekemelik genetik olmasa da heyecanlardaki yükseklik, ailesel bir yatkınlık oluşturabilir. Heyecanları yüksek bir çocuğun boşalımına izin verilmemesi çocuğun , ‘hadi’lerle hıza sürüklenmesi konuşmanın da hızlandırılmasına neden olabilir.
- Yüksek zeka, bir çocuğun genellikle konuşmaya erken ve düzgün başlamasına neden olur. Hızlı düşünebilen ama aynı hızda kelime hazinesinden uygun kelimeyi bulamayan çocuğun, kelimeyi bulmaya çalışırken önceki kelimeyi tekrarlaması son derece doğaldır. Konuşma yeni öğrenilmiştir ve henüz otomatikleşmemiştir. Onun düşündüğü kelimeyi bulması için zamana gereksinimi vardır. ‘Dur sakin ol! Yavaş konuş’ gibi uyarılar çocuğun konuşmasına dikkat çekilmesine neden olur. Daha iyi ve düzgün konuşmaya çalışan çocuğun heyecanları artar. Heyecan artınca konuşmada bocalama, konuşmada bocalama artınca heyecanlar artar. Kısır bir döngüye giren konuşma süreci çocukta kekemelik oluşturabilir.
- Çok erken ve düzgün konuşmaya başlayan bir çocuğun konuşması aile fertleri tarafından çok beğenilir ve yandan mesajlarla uyarılır. ‘Babası ne dedi, duydun mu?’, ‘Dedesi öğrendiği şiiri veya şarkıyı sana da söylesin mi?’, ‘Bugün söylediği cümleye inanamadım’, ‘Tıpkı büyük adam gibi konuşuyor’ şeklindeki uyarılar, çocuğun konuşma ile bir ayrıcalık kazandığını, bu özel ilginin devamını sağlayabilmek için her zaman daha iyi konuşması gerektiğini düşünmesine neden olur. Heyecanlar artar. Konuşmada ritim bozulabilir.
- Çocuk psikiyatrisinin kız ve erkek çocuklarda psikolojik risk faktörlerini araştırdıkları yayınlarda erkek çocuklarda risk faktörlerinin 4-6 kat kat daha fazla olduğu belirtilir. Kekemelik de erkek çocuklarda 4 ila 6 kat daha sık rastlanılan bir bozukluktur.
- Bazı yayınlarda çok az ya da çok fazla emzirilenler çocuklarda ‘oral dönem fiksasyonu’ oluşabileceği, bu çocuklarda yemeğe çekilen dikkatin kekelemeyi artırabileceği belirtilir.
- Aşırı korunarak fazla temiz ve kurallarla mükemmel yetiştirilmek istenen, doğal hareketliliğine izin verilmeyen çocukların, uslu, temiz ve düzenli olmaya vaktinden önce iyilikle zorlanması bu çocuklarda dış dünyadan korku ve ikilemli duygular oluşturabilir. Heyecanların ve sıkıntıların artması kekemeliğin oluşması için nörotik bir zemin oluşturabilir.
- Üşüyebileceği, ateşlenebileceği, yataktan düşebileceği, korkabileceği gibi nedenlerle çocukların yatak ve odalarını zamanında ayırmayan aileler çocuklarını korumaya çalışırken onların heyecanlarını artırabilirler. Bu durum da çocuklarda kekemelik için bir risk oluşturabilir.
- Genellikle bu etkilerin birkaçının bir arada olması kekemelik olasılığını oldukça artırabilir.
ÇOCUKTA KEKEMELİK OLUŞMAMASI İÇİN NE YAPILMALIDIR?
2 ila 5 yaş arasında konuşmayı yeni öğrenmiş, henüz konuşmada otomatikleşmenin oluşmadığı bir dönemde ailelerin görevi, çocuğun dikkatini konuşmaya çekmemek, doğal hareketliliğine izin vermek, çocuğun boşalımını sağlamak, uslu, temiz ve düzenli olmaya vaktinden önce zorlamamak, korkutmamak, heyecanlarını artıracak davranışlardan kaçınmak, sabırlı ve sakin olup olumlu rol model oluşturabilmek, onu korumak adına beraber yatmamak, güven duygusunu artırmaya çalışmak bu dönemde kekemelik riskini oldukça azaltacaktır.
ÇOCUK KEKELİYORSA AİLE NE YAPMALIDIR?
Kekemeliğin fark edilmesi sonrasında mümkün olduğunca erken müdahale etmek çocuğun kekelediğini ona fark ettirmeden boşalım sağlamak ve başlamasından itibaren 3 hafta geçmesine rağmen düzelme sağlanamamışsa mutlaka bir uzmana danışmak ihmal edilmemelidir."
Klinik Pedagog Nurdan Doğurtan Işıldar
