Kişilik bozukluğu olan kişiler her ortamda karşımıza çıkabilir. Onlarla çalışmak, işbirliği yapmak ve iletişim kurmak zordur. Bu insanlarla geçinmek zordur ve çoğu zaman kendimizi kötü hissetmemize neden olurlar. Kişilik bozukluğunu tanımak ve kişilik bozukluğu olan biriyle nasıl iletişim kurulacağını bilmek hayatımızı kolaylaştırır.
Psikolog Dr. Başak Demiriz kişilik bozukluklarını anlatıyor:
Hepimizin iş yerimizde, ailemizde veya sosyal çevremizde geçinemediğimiz birkaç kişi mutlaka vardır. Onlardaki bozuklukları teşhis edip tedavi edemeyeceğimize göre amacımız bu kişiler ile baş etme yöntemlerini öğrenmek olmalıdır.
Danışan: Patronumla ilgili o kadar çok sorun yaşıyoruz ki nereden başlayacağımı bilmiyorum. Çektiklerimi bilen bir arkadaşım var, geçenlerde onunla dertleşiyorduk ve bana “Bu adamda kesin bir kişilik bozukluğu var” dedi. Arkadaşım psikoloji eğitimi aldığı için, söylediği kafama çok takıldı. “Acaba gerçekten kişilik bozukluğu var da ben mi boşuna uğraşıyorum bu adamla geçinmeye” diye düşünmeye başladım. Patronumu size anlatsam onda ne tip bir kişilik bozukluğu var bana söyleyebilir misiniz?
Dr. Başak: Bahsettiğiniz kişiyle klinik bir görüşme yapmadan kişilik bozukluğu var mı yok mu anlayamam.
Danışan: Haklısınız. Onu görmeden teşhis koyamazsınız ama ben merak ediyorum acaba gerçekten bir kişilik bozukluğu mu var bu adamın? Varsa ne yapmam lazım? Bu kişiyle geçinebilmem için bir ümit var mı?
Dr. Başak: Hepimizin iş yerimizde, ailemizde veya sosyal çevremizde geçinemediğimiz birkaç kişi mutlaka vardır. Onlardaki bozuklukları teşhis edip tedavi edemeyeceğimize göre amacımız bu kişiler ile baş etme yöntemlerini öğrenmek olmalıdır.
Danışan: Haklısınız, kendi huzurum için bu kişiyle baş etmenin yöntemlerini öğrenmeliyim. Ama önce bana kısaca kişilik bozukluğu nedir anlatabilir misiniz? Kulaktan dolma bilgilerlerle yanlış fikirler üretmek istemiyorum.
Dr. Başak: Peki, kısaca anlatabilirim; ‘Kişilik Bozukluğu’ olan kişiler, bilişsel (kendini, başka insanları ve olayları algılama ve yorumlaması), duygusal (tepkilerinin yoğunluğu, sıklığı, değişkenliği), kişilerarası işlevsellik ve dürtü kontrolü alanlarının en az ikisinde kendini belli eden problemler yaşarlar. İçinde yaşadıkları kültürün beklentilerinden belirgin olarak sapmalar gösterir, aile, okul, meslek veya diğer sosyal alanlarda problemler yaşarlar.
Mevcut kaynaklara göre, tanımlanmış 10 değişik kişilik bozukluğu var:
Histrionik Kişilik Bozukluğu
Hemen hemen her alanda aşırı duygusallık gösterirler ve ilgi çekme arayışındadırlar. Bu nedenle baştan çıkarıcı, yapmacık davranır, fiziki görünümüne aşırı dikkat gösterirler. Hızlı değişen ve yüzeysel duygular sergilerler.
Paranoid Kişilik Bozukluğu
Diğer insanların davranışlarını kötü niyetli olarak yorumlayıp sürekli bir güvensizlik ve şüphecilik yaşarlar. Böyle kişiler patolojik olarak kıskanç ve öfkeli olabilirler. Sıradan sözlerden anlamlar çıkarıp aşağılandıklarını düşünebilirler.
Şizoid Kişilik Bozukluğu
Sosyal ortamlardan uzakta, kendi başlarına yaşamayı tercih ederler. Başkalarının bulunduğu ortamlarda duygularını ifadede kısıtlıdırlar. Yakınlık kurma isteğinden yoksun görünürler, dolayısıyla yakın arkadaşlıkları yoktur.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu
Davranış, düşünce, duygulanım, konuşma ve görünümde birçok gariplik ve egzantriklikler vardır. Alıngan ve kuşkucudurlar.
Antisosyal Kişilik Bozukluğu
Başkalarının haklarını saymayan, hilekar, yasalara aykırı, tutuklanmaya zemin hazırlayan davranışlarda tekrar tekrar bulunurlar. Sürekli yalan söyler, yaptıklarından vicdan azabı çekmez ve pişman olmazlar.
Borderline (sınırda) Kişilik Bozukluğu
Duygularını denetleme ile ilgili temel sorunlar yaşarlar. Terk edilmeye karşı aşırı korku duyar, kimlik kargaşası yaşar, kendilerini sürekli boşlukta hissederler. Sık sık kendilerine zarar verici davranışlarda (intihar, kontrolsüz cinsellik, aşırı para harcama vbg.) bulunurlar.
Narsisistik Kişilik Bozukluğu
Kendilerinin çok önemli olduğuna inanır, başkalarından daha yetenekli, daha başarılı, daha üstün olduklarını düşünürler. Özel davranılmayı beklerler, karşılık almazlarsa öfkelenirler. Empati yapmakta güçlük yaşarlar.
Çekingen Kişilik Bozukluğu
Eleştirilme, beğenilmeme veya dışlanma korkusuyla kişilerarası ilişkilerden kaçınırlar. Yetersizlik duyguları yüzünden yeni kişilerle aynı ortamda bulunduğu durumlarda kilitlenirler.
Bağımlı Kişilik Bozukluğu
Başkalarından öğüt ve destek almadan günlük kararları vermekte güçlük çekerler. Başkalarının desteğini almak uğruna hoş olmayan şeyleri yapmayı isteyecek kadar aşırıya giderler.
Obsesif-Kompulsif Kişilik Bozukluğu
Yapılan etkinliğin asıl amacını unutturacak kadar ayrıntı, kural, sıralama ve liste yaparlar. Mükemmelliyetçidirler, boş zamanlarını bile üretkenliğe adarlar. Ahlak, dürüstlük, doğruluk gibi kavramları da esneklik gösteremez, aşırı vicdanlı davranırlar. Para harcama konusunda cimri davranırlar.
Psikolog Dr. Başak Demiriz
