Çoğu kez insanlar rüyaların gerçekle bağlantısını merak etmiş, gördüklerini rüya kitaplarından araştırmış fakat net olarak bir sonuca varılamamıştır. Kimi rüyalar şeytani rüyalar olarak adlandırılmış kimi rüyalar da iyi günlerin habercisi olarak yorumlanmıştır. Filmlere konu olan (en son bakınız: Inception), hepimizi derinden etkileyen rüyalara müdahale etmek mümkün mü? Bilinçaltımız uyku dünyamıza mı yansıyor? Reem Nöroloji Merkezi Kurucusu Dr. Mehmet Yavuz gündemde birçok kişinin merak ettiği rüyaların nöro kimyası hakkında bilgiler verdi.
Rüyalarda mekân sınırı olabilir mi?
İnsanoğlu, ömrünün üçte birini uykuda geçirmektedir. Uyku sırasında hemen her insan rüya görür. Rüyalar genelde uykunun REM döneminde çok kısa bir zaman diliminde görülür. Bu esnada göz kapaklarında titremeler olur. Eğer birinin uykuda iken göz kapaklarının titrediğini görürseniz o esna da rüya gördüğünü düşünebilirsiniz.
Rüya görülen zaman süresi çok kısa ve bir dakikayı geçmemesine rağmen görülen şeyleri, saatlerce anlatabilirsiniz. Hatta rüya içinde rüya bile görebilir ve her şeyi açıkça hatırlayabilirsiniz. Dolayısı ile rüyada zaman sıfırdır ve zaman mefhumu süre tanımaz. Rüyada insan başlı başına başka bir boyuta geçer. Burada zaman ve mekan sınırı yoktur. Kişi bir saniye ara ile İstanbul'da ve New York'da olabilir. Yaşamının herhangi bir kesitine gidebilir. Rüyaların gerçek hayatla bağlantısı, hep merak edilen ve araştırılan bir durum olmuştur.
Rüyalara müdahale etmek mümkün mü?
Halk içinde kimi rüyaların, gerçek hayatta olacaklar için işaretler taşıdığına inananlar çoğunluktadır. Ancak gerçekçi olmak gerekirse rüyalar gelecekten değil, geçmişten haber verirler. Rüyalara bakarak kehanetlerde bulunmak, gelecek hakkında yorumlamalar yapmak modern bilimin kabul ettiği bir durum değildir. Rüyaları ilaçlarla engellemek mümkündür ama rüya görülmesini sağlamak kolay değildir. Bir kişinin rüya ısmarlaması ya da bir kişiye önceden tasarlanan görüntülere sahip belli bir takım rüyaların gördürülmesi bugünkü nöroteknoloji ile imkânsızdır. Dolayısıyla kişinin rüyalarına müdahale etmek ve onu önceden tasarlanmış senaryoya uygun rüya gördürmek mümkün değildir.
Bugünkü, nörofarmakoloji ile insanlara kâbus yaşatabilirsiniz ama istenilen bir rüyayı görmesini sağlayamazsınız. Fakat 'Başlangıç' filminde olduğu gibi ekip halinde herkesin aynı rüyayı görmesi suretiyle bilinçli hayattaki gibi herhangi bir eylem ya da icraat yapılamaz. Rüyaların ne içine ne de dışına girilemez, müdahale edilemez. İnsanlar genellikle son günlerdeki önemsenen olaylarla alakalı rüyalar görür ama bunları kontrol edemez. Ben şu rüyayı görmek istemiyorum da diyemez.
Rüya–Halüsinasyon ilişkisi nedir?
İnsanlar bilinçli durumdayken rüya görmezler. Uyanıkken görülen gerçek dışı görüntüler rüya değil, (sanrı) halüsinasyondur. Halüsinasyon olayı, limbik sistemin kişi uyanıkken bilince getirdiği gerçek dışı görüntülerdir. Bu durumda kişi de bir psikoz tablosu vardır. Limbik sistemle beraber derin beyin merkezlerinde patolojik bir işleyiş söz konusudur. Halüsinasyonlar, bazen kişinin ya da çevresinin hayatını da tehdit edebilir. Bu yüzden acil olarak tedavi edilmesi gereken bir durumdur. Rüyalar bilinçaltını ele geçirip insanı yönlendiremez. Elbette rüyaların etkisinde kalırız ama rüyaların bilinçlilik durumuna baskın olması veya bilinçaltını esir alması mümkün olan bir durum değildir. Bazı araştırmacılar da rüyaların, uyku esnasında görülen halisünasyonlar olduğunu, bu halüsinasyonların bilgi organizasyonu, gereksiz bilgileri unutma, RNA sentezi, uzun süreli hafızanın yerleşmesi, günlük psikolojik sorunların halledilmesi açısından çok önemli olduğunu iddia etmektedirler.
Hipnoz rüyadan farklı mıdır?
Kişinin rüyasına girerek, bilinçaltındaki gizli bilgileri çalmak ya da bir takım başka bilgileri enjekte etmek hayalden öteye gidemez. Ancak bu durum hipnozla mümkün olabilir. Hipnoza alınan kişi ya da kişilere istenilen her görüntü ya da olay yaşatılabilir. Bir nevi psikoanalitik yöntemle bilinçaltına inilerek psişik şartlama yapılabilir. Böylece özetle ‘’beyin yıkaması’’ dediğimiz olay gerçekleştirilebilir. Üst üste hipnoz seansları ile kişi bir olaya ya da bir ideolojiye inandırılabilir. Ancak burada önemli olan bir nokta da hipnoz olan kişinin, yapan kişiye bilincini açmasıdır. Hipnoz olmak istemeyen bir kişiye hipnoz yapmak neredeyse imkânsızdır. Hipnoz olsa bile kişiliğine ters gelen bir durumda hemen uyanabilir.
Rüyalar hafızamızdaki bilgi kalıntıları olabilir mi?
Uyku esnasında beynimizin hafıza ve kayıt bölgesinin düzenlenmesi gerçekleştirilir. Yeni öğrenilen şeylerin organize edilmesi ve kayıtlamasının yapılması mümkün olur. Bu nedenle hafızanın düzenlenip kayıtlanması ve organizasyonu için uyku çok önemlidir. Yeni bilgilerin depolanması için, eski ve önemli olmayan kayıtların silinmesi gerekir. İşte uyku esnasında önceden depolanmış bilgiler silinirken bunların bir kısmı da rüya şeklinde iç dünyamıza yansır. Diğer taraftan rüyaların bir tasavvuf boyutu da söz konusudur. Halk arasında sevilen erdemli veli kişilerin, gördükleri rüyaların, yaratıcıdan mesaj niteliğinde olduğu ve gelecekten haber verdiğine inanılmaktadır.
Freud'a göre bilincin gizlediği, tamamen sakladığı olgular ortaya çıkabilmek için yol aramaktadır. Bunlardan bazıları da rüyalar haline girerek kendilerini göstermektedir.
Rüyalar ilham kaynağı olabilir mi?
Rüyalar aslında, tamamen boş şeyler de değildir. Rüya, birçok bilim adamına fikir ve ilham kaynağı olmuş birçok icat rüya esnasında keşfedilmiştir. Kakule’nin benzenin altıgen (hexagon) yapısını bulması, Mendeleyev’in periyodik tabloyu bulması, John Van Newman'nın bilgisayarların temelini atan buluşlarını yapması, Norbert Weiner'in radarı bulması, Einstein’ın rölativite kuramı ile ilgili bazı gerçekleri formülize etmesi, Tesla'nın bazı buluşları hep rüya sırasında gerçekleşmiştir. Beethoven, Mozart, Schumann ve Saint-Seans gibi ünlü kompozitörler, bestelerinin bir kısmını rüyalarında görerek notaya almışlardır.
